Chính sách bảo hộ đẩy Philippines vào thế khó

Từ tháng 9/2025, Philippines áp dụng lệnh cấm nhập khẩu gạo kéo dài nhằm hỗ trợ nông dân trong mùa thu hoạch, theo Sắc lệnh Hành pháp của Tổng thống Ferdinand Marcos Jr.

Các dữ liệu của Cơ quan Thống kê Philippines (PSA) cho thấy giá lúa (palay) tại ruộng rơi mạnh 27,8% so với năm trước, xuống còn 17,11 peso/kg, thậm chí có nơi chỉ 8 peso/kg. Bộ trưởng Nông nghiệp Francisco Tiu Laurel Jr. cho biết nguyên nhân chính là lượng gạo nhập khẩu đầu năm quá lớn, khoảng 3,5 triệu tấn tính đến cuối tháng 9. Con số này vượt mục tiêu của năm tới 800.000 tấn.

Việc tự do hóa nhập khẩu từ năm 2019 khiến Philippines không thể áp đặt hạn ngạch, và dòng gạo giá rẻ đã đè xuống giá lúa nội địa. Vì vậy, chính phủ buộc phải tạm dừng nhập khẩu để “cứu giá lúa”.

Tuy nhiên, Reuters và Bloomberg đã đưa ra ý kiến cảnh báo của các chuyên gia về việc đóng cửa nhập khẩu kéo dài khiến lượng dự trữ quốc gia giảm mạnh. Ông Laurel thừa nhận: “Nguồn gạo nhập đã dừng từ tháng 9, dự kiến cạn vào cuối tháng 11. Tháng 12 chúng ta chỉ dựa vào nguồn nội địa. Đó là tình huống rất rủi ro”.

Do đó, chính phủ buộc phải mở lại nhập khẩu trong tháng 1/2026, như một biện pháp “phòng vệ” để tránh tình trạng thiếu cung đầu năm 2026 khi bão lớn và thời tiết cực đoan ngày càng khó lường.

Chính phủ Philippines xác nhận chỉ có tháng 1/2026 là khoảng thời gian duy nhất được phép nhập khẩu gạo, dự kiến khoảng 300.000 tấn, trước khi lệnh cấm nhập khẩu quay trở lại từ tháng 2 đến tháng 4 để bảo vệ giá lúa trong nước. 

Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đã gia hạn lệnh cấm nhập khẩu gạo đến hết năm 2025 qua Sắc lệnh Hành pháp 102, đồng thời phê duyệt “cửa sổ nhập khẩu” kéo dài đúng 1 tháng.

Khung thuế mới gây tranh cãi

Bắt đầu từ 1/1/2026, Philippines áp dụng cơ chế thuế nhập khẩu gạo linh hoạt: thuế sẽ tăng/giảm 5 điểm phần trăm tương ứng với mỗi 5% biến động giá gạo quốc tế. Biên độ tối thiểu là 15% và tối đa 35%.

Bộ trưởng Laurel xác nhận: “Khi nhập khẩu trở lại vào tháng 1, mức thuế chắc chắn sẽ không còn là 15%”. Nhóm công tác liên ngành sẽ hoàn tất mức thuế chính thức trước ngày 15/12.

Tuy nhiên, các nhóm nông dân phản ứng gay gắt, yêu cầu khôi phục thuế 35% để bảo vệ giá lúa nội địa, khi giá palay đã giảm sâu còn 17,11 peso/kg, thậm chí có nơi xuống 8 peso/kg, theo Cơ quan Thống kê Philippines.

Dù vậy, giới kinh tế cho rằng lệnh cấm nhập khẩu năm 2025 khiến việc điều chỉnh thuế gần như “không còn tác dụng”, theo nhận định của Bộ trưởng Kinh tế Arsenio Balisacan.

Nguy cơ thiếu cung và tác động tới Việt Nam 

Nhiều chuyên gia Philippines cảnh báo an ninh lương thực của nước này có thể gặp rủi ro khi “chỉ có một tháng để mua gạo”. Giáo sư Roy Kempis nhận định thời tiết cực đoan và bão lớn có thể làm gián đoạn sản xuất. “Một quyết định kéo dài cấm nhập khẩu có thể trở nên thảm họa nếu tính thêm yếu tố thời tiết”, ông nói.

Ngoài ra, các quan chức cũng lo ngại nguy cơ căng thẳng thương mại với Việt Nam – nhà cung cấp tới 2,7 triệu tấn trong 9 tháng đầu 2025. Cựu Thứ trưởng Nông nghiệp Fermin Adriano cảnh báo: “Nếu Philippines tiếp tục dừng nhập khẩu, các nước xuất khẩu như Việt Nam sẽ tìm thị trường khác. Khi bão lớn xảy ra, nguồn cung cho Philippines có thể không còn phản ứng kịp”.

Từ góc nhìn xuất khẩu, việc Philippines mở lại thị trường vào tháng 1/2026 tạo ra cơ hội ngắn hạn cho gạo Việt Nam, nhưng mức thuế mới có thể ảnh hưởng đến tính cạnh tranh, nhất là khi giá gạo thế giới đang biến động và các nhà xuất khẩu Việt Nam phải cạnh tranh với Thái Lan và Ấn Độ. Một số chuyên gia dự báo giá gạo Việt Nam có thể chịu sức ép trong quý I/2026 do hàng tồn kho chuyển sang từ cuối năm 2025 và vụ Đông Xuân bước vào thu hoạch.

(Theo Nongthonviet.com.vn)